آکادمی و موسسه علمی پژوهشی ابن سینا

یک مقاله برای اینکه در یک مجله علمی قابل چاپ باشد، باید واجد چهار معیار مهم زیر باشد:

- محتوای مقاله باید همخوان با دامنه مجله باشد؛
- کیفیت مقاله (روش و اجرای پژوهش و همچنین نگارش آن) باید بالا باشد؛
- مقاله باید دارای نتایج جدید باشد (به استثنای مقاله مروری و موارد مشابه)؛
- نتایج باید به قدر کافی معنی دار باشند تا ارزش مطالعه را داشته باشند (و به تبع آن ارزش انتشار).

بخش عمده مطالب وبسایت ابن سینا با هدف بهبود نگارش جهت جلوگیری از ریجکت مقاله به کیفیت نگارش مقاله اختصاص یافته است. در این بخش بر موارد دیگری که ویراستار مجله به دنبال آن است تمرکز خواهیم کرد:

حوزه

ساده ترین راه برای ریجکت مقاله، ارسال آن برای یک مجله اشتباه است. یک مقاله خوب صرفا زمانی رد می شود که موضوع آن همخوان با حوزه مجله نیست. بنابراین، باید قبل از ارسال مقاله، به بررسی حوزه فعالیت مجله بپردازید تا از همخوانی با حوزه آن اطمینان حاصل نمایید. برای انتخاب مجله مناسب به سایر مقالات وبسایت مراجعه کنید.

کیفیت

در رابطه با انتشار مقاله در مجله علمی، کیفیت بر دو وجه است: کیفیت مطالعه ای که گزارش شده است و کیفیت گزارش دهی (یعنی مقاله مکتوب). کیفیت اثر در اصل قضاوت علمی شامل دقت در برنامه ریزی و اجرای آزمایش ها و همچنین تحلیل داده ها و تطبیق داده ها در چارچوب وسیع تر حوزه علمی است. توصیف معنی و مفهوم کیفیت علمی موضوع بسیار گسترده ای است و خارج از حوصله مقاله حاضر است.

کیفیت مقاله مکتوب موضوع اصلی و کلی مقالات آموزشی آکادمی ابن سینا است. در اینجا باید این نکته را اضافه نمایم که کیفیت ارائه باید به صورت مجزا از کیفیت مطالعه قضاوت شود. دلیل ساده است: اصلاح ارائه نادرست آسان تر از اصلاح علوم کاذب و غلط است. با این حال اگر کیفیت اولیه اثر به قدر کافی بالا نباشد، قضاوت در مورد کیفیت اثر غیرممکن خواهد بود و ما گاهی مجبوریم بدون قضاوت در مورد علم، مقاله را رد کنیم.
به بیان دیگر، خواسته شما این است که ویراستاران و داوران بر کیفیت مطالعه علمی شما تمرکز کنند. نحوه نگارش باعث می شود خوانندگان (که اولین خواننده شما سردبیران و داوران مجله است) ماهیت علمی گزارش شما را بهتر درک و ارزیابی نمایند.

بداعت (نوبودگی)

به استثنای مقالات مروری و مقالات سردبیر، یک مقاله باید حاوی مطلب جدید باشد که ارزش انتشار در یک مجله علمی را داشته باشد. رسالت بدیهی مجله علمی افزایش غنای دانش در حوزه مربوطه است. بنابراین یک مقاله مجله باید مطلبی نوین به پیکره دانش تزریق نماید (نظریه جدید، طراحی جدید، مدل های جدید، روش های جدید، داده های جدید و یا تحلیل جدید). بنابراین جستجوی موثر ادبیات و درج نقل قول ها و مراجع جامع یکی از مهم‌ترین الزامات رسیدن به آن چیزی است که باعث می‌شود مقاله ارسال شده ماهیت نوین داشته باشد. 

البته ضرورتی ندارد تمامی محتویات مقاله جدید باشد. در اغلب موارد مقالات مشابه با گزارش‌های پیشرفت کار هستند که بعد از رسیدن به یک نقطه معین در طول پروژه تحقیقاتی طولانی مدت ارائه می‌شوند.

در چنین مواردی بهتر است بخش هایی از اجزای مقاله قبل از اثر منتشر شده مورد بازبینی قرار بگیرند. این واقعیت باعث ایجاد تنش منطقی بین تمایل به انتشار آخرین نتایج - هرچند به طور ناقص- و تمایل به کسب اطمینان از اینکه در آخرین مقاله اطلاعات جدید وجود دارد و با توجه به مطالعات پیشین و با توجه به نیاز برای مطالعات آتی ارزش مطالعه دارد. 

با یک حساب سرانگشتی می‌توان گفت که دست کم 50% از نتایج ارائه شده باید جدید باشند. اگر متوجه شدید که بیش از نیمی از نتایج شما قبلاً منتشر شده‌اند به جرئت می‌توان گفت که شما مطالعه جدیدی که تضمین‌کننده یک مقاله جدید باشد انجام نداده‌اید. البته توضیح کامل هر موضوع جدید ضرورت دارد.

اهمیت

آخرین شرط برای پذیرش مقاله  مبهم ترین آنها است: مطالعه باید به قدر کافی مهم و معنی‌دار باشد. معنی‌داری بر اساس دیدگاه خوانندگان قضاوت می‌شود: چه تعداد از افراد مقاله را مطالعه کرده و از اطلاعات مندرج در آن استفاده می‌کنند.

در سال 2012 حدود 28.000 مقاله داوری شده منتشر شده بود، اکنون سالانه حدود 2 میلیون مقاله منتشر می شود (که تعداد آن هر سال به میزان 3.5%-3.0 افزایش می‌یابد). این رقم نشان می‌دهد که تعداد مقالات علمی هر 20 سال دو برابر می شود؛ البته این رقم به  مدت 300 سال ثابت بوده است. شاید شما هم وضعیتی مانند من داشته باشید و صندوق پستی ایمیل شما مملو از دعوت‌نامه برای انتشار در مجلات جدیدی باشد که هرگز حتی نام آن را نشنیده‌اید. واقعیت تلخ این است که تعداد قابل توجهی از مقالاتی که در این مجلات منتشر می‌شوند به ندرت توسط کسی مطالعه می‌شوند.  پذیرش مقاله  ای که دارای تأثیر اندک و یا هیچ تأثیری بر جامعه علمی ما نیست  هیچ نفع علمی به دنبال ندارد و با این حال اغلب این مجلات "تحت داوری" هر چیزی را (با دریافت هزینه) منتشر کرده و نیازهای خودخواهانه خود و همچنین نیاز پژوهشگر به "پژوهش یا تجلیل" را ارضا می‌کنند. بدین ترتیب مجلات مشهورتر نگرانی زیادی از بابت اهمیت و معنی داری مقالات خود دارند و به جای اختلال در گردآوری اشتراکی دانش نقش بسزایی در افزایش غنای آن دارند.

قضاوت آینده‌نگر در مورد اهمیت و معنی داری مقالات ارسال شده هم برای ویراستاران و هم برای داوران بسیار دشوار است. در مجموع ویراستاران و داوران از رویکرد دو مرحله‌ای برای انجام این ارزیابی استفاده می‌کنند: موضوعی که توسط مطالعه بررسی شده است تا چه اندازه مهم است و در مقایسه با ادبیات پیشین مطالعه حاضر تا چه میزان منجر به پیشرفت شده است؟ به عنوان مثال حتی یک پیشرفت کوچک در موضوعی که صدها و یا هزاران خواننده به آن اهمیت می‌دهند مهم تلقی می‌شود. متقابلاً بهبود چشمگیر در فناوری که تعداد اندکی از افراد به آن اهمیت می‌دهند چندان مهم و معنی‌دار نیست. همان طور که مشاهده می‌کنید این قضاوت‌ها چندان آسان نیستند.

سنجش اهمیت 

مجلات معمولاً برای ارزیابی گذشته نگر مقالات منتشر شده  از دو مقیاس مفید اما نه چندان عالی برای سنجش اهمیت استفاده می‌کنند. تعدا دانلودها مهم‌ترین مقیاس برای مطالعه یک مقاله است، اگرچه این شاخص به جای ارزیابی اهمیت خود اثر به صورت کلی  به ارزیابی میزان علاقه به موضوع، کیفیت عنوان، چکیده و کلیدواژه‌ها می‌پردازد. تعداد نقل قول های موجود در مقاله نیز مقیاسی برای اهمیت آن است، البته فقط برای تعداد خاصی از خوانندگان: افرادی که در صدد چاپ مقاله های دیگری هستند. مقاله‌ای که دارای تأثیر معنی دار بر عملکرد دانشمندان و مهندسان است - مخصوصاً اگر با کاربرد تجاری ارتباط داشته باشد- بازتاب اهمیت خود را در نقل قول ها و ارجاع ها باز نمی یابد. با این حال ترکیب دانلودها و نقل قول ها در بازه زمانی طولانی مدت مقیاسی منطقی برای ارزیابی اهمیت یک مقاله است. 

تجلیل از  نتیجه باطل

یکی از ابعاد ناخوشایند جست‌وجوی اهمیت و معنی داری، سوگیری نسبت به نتیجه باطل است. اکثر قریب به اتفاق مطالعات علمی به دنبال تاثیر هستند؟ آیا درونداد الف بر برونداد ب تاثیرگذار است؟
نتیجه باطل یا صفر (که تحت عنوان نتیجه منفی نیز شناخته می‌شود) به معنی پاسخ خیر به سوال فوق است. در چشم‌انداز نظری علم باید نسبت به پاسخ خنثی و بی‌طرف باشد: پاسخ خیر درست به اندازة پاسخ بله ارزشمند است. اما ماهیت انسانی چنین عملکردی ندارد. همه ما می‌خواهیم داروی جدید ما تأثیر مثبت بر سر بیماران باشد. می‌خواهیم فرآیند جدید ما منجر به بهبود ویژگی‌های دستگاه تولید شده شود. در رابطه با سوال آیا درونداد الف بر برونداد ب تاثیرگذار است، همواره یک پاسخ مطلوب وجود دارد.

در حوزه علمی، آزمایشی که با شکست مواجه شده است منجر به نتیجه‌گیری نمی‌شود. بنابراین می‌توان به آسانی تصور نمود که نتیجه نامطلوب نوعی شکست است. یکی از تبعات این گرایش انسانی، سوگیری بر علیه نتیجه باطل است: در مجلات علمی پذیرش مقاله هایی که دارای نتیجه مثبت هستند بیش از پذیرش مقاله هایی که دارای نتیجه صفر یا منفی می باشند، است.

سوگیری انتشاری بر علیه نتایج صفر یا منفی برای اولین بار در سال 1959 مطرح شد و این سوگیری به همان صورت باقی مانده  و حتی وخیم تر نیز شده است. اغلب مطالعات نشان داده‌اند که اکثر قریب به اتفاق مقالات علمی منتشر شده دارای نتایج مثبت هستند به طوری که درون‌داد الف در جهت مطلوب برونداد ب را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نتایج منفی از تاثیر کشوی پرونده ها  رنج می برند: مطالعه‌ای که نشان دهنده عدم تاثیر و یا عدم تاثیر مطلوب است، به جای انتشار در مجله علمی داوری شده، در کشوی میز کار پژوهشگر می ماند. این روند باعث می‌شود دیگران به این نتیجه برسند که این آزمایش ها هرگز انجام نشده اند.
سه دلیل احتمالی برای سوگیری انتشاری وجود دارد: سیاست‌های ویرایشی، سوگیری ارزیابب و سوگیری نویسنده-پذیرش. اگرچه مجلاتی وجود دارند که از طریق سیاست‌های ویراستاری خود نتایج منفی را منتشر نمی‌کنند، این مجلات استثنا هستند. سوگیری ارزیاب شیوع بیشتری دارد، زیرا وظیفه ارزیابی اهمیت و معنی داری مقاله بر عهده ارزیابان و داوران است و همواره این فرضیه ناآزموده وجود دارد که نتایج مثبت مهم‌تر و معنی دار تر از نتایج منفی هستند. 

با این حال به نظر متخصصین ابن سینا سوگیری پذیرش بخش عمده سوگیری های انتشاری را تشکیل می دهد. مولفانی که یا انتظار سوگیری داوران و یا سوگیری انتشار نتایج مثبت را دارند، مقالاتی را که دارای نتایج مثبت هستند، بیش از مقالات دارای نتایج منفی ارسال می‌نمایند. اگر این مقاله هرگز ارسال نشود یک مجله نمی‌تواند مقاله‌ای را که دارای نتیجه صفر است منشتر کند. دلایل احتمالی این سوگیری ها بسیار منطقی هستند: نتایج مثبت خوانندگان و ارجاع های بیشتری را جذب می کنند. نتیجه  نامطلوب سوگیری بر علیه نتیجه صفر ممکن است بسیار چشمگیر باشد.

سوگیری انتشار بر علیه نتایج صفر دارای دو نتیجه اصلی است که هر دو ماهیت ناخوشایند و نامطلوب دارند. مورد اول از بین رفتن تلاش و زحمت است. همان طور که قبلاً نیز اشاره شد اغلب پژوهشگران به دنبال نتایج مثبت هستند: پژوهشگران به دنبال کاهش جریان نشتی ترانزیستور CMOS، افزایش فاکتور Q دستگاه MEMS و یا کاهش سختی الگوی لیتوگرافی هستند. پژوهشگر از رویکردهای بسیار مختلفی استفاده کرده و کارایی و اثربخشی متغیرهای مختلف را ارزیابی می کنند. اغلب این رویکردها مؤثر نیستند، اما تعداد محدودی از آنها منتهی به نتایج مثبت می‌شوند. اگر سوگیری انتشار وجود داشته باشد، تنها نتایج مثبت در قالب چاپ مقاله منتشر می‌شوند و این حقیقت که برخی از آزمایش‌ها منجر به نتایج منفی یا صفر می‌شوند ناگفته باقی می‌ماند.

اگر خوانندگان از این نتایج منفی مطلع نباشند، به احتمال بیشتری شخصا این آزمایش‌ها را برای رسیدن به نتایج مثبت انجام می‌دهند. نتیجه آن دوباره کاری و اسراف است. یک نتیجه علمی بسیار معتبر و مهم مبنی بر اینکه درون‌داد الف تأثیری بر برونداد ب ندارد منتشر نمی‌شود و بدین ترتیب به پیکره دانش جمعی جامعه تزریق نمی شود. در نتیجه جستجوی نتایج مثبت شدت بیشتری می یابد.

دومین نتیجه سوگیری انتشار بر علیه نتایج صفر و باطل کاملا بدیهی است: افزایش احتمال انتشار نتایج نادرست. در برخی موارد، حوزه‌های مطالعاتی (مانند ادراک فراحسی، ESP) صرفا نتایج مثبت بدیهی را منتشر می‌کنند (یک نتیجه منفی که هیچ شواهدی برای ESP ندارد به احتمال زیاد منتشر نمی‌شود). اما با چشم‌پوشی کردن از این موارد استثنایی، شواهد نشان می‌دهد که سوگیری انتشار بر علیه نتیجه صفر منجر به انتشار فراوان نتایج مثبت در اغلب یا تمام حوزه ها می شود؛ دقیقا همانطور که جان یوآنیدیس قبلا در مقاله تاثیرگذار خود تحت عنوان "چرا اغلب یافته های پژوهشی منتشر شده کاذب هستند" به این موضوع اشاره کرده بود. 

فرض کنید 20 پژوهشگر به صورت مستقل به بررسی این موضوع می‌پردازند که آیا درونداد الف بر برونداد ب تاثیرگذار است یا خیر. اگر واقعاً الف هیچ تأثیری بر ب نداشته باشد، در نتیجه یکی از 20 پژوهشگر صرفاً براساس شانس و احتمال در سطح معنی داری 5 درصد به نتیجه مثبت کاذب می رسد (α=0.05). اگر تمام 20 پژوهشگر نتایج مطالعه خود را منتشر کنند این نتیجه مشکل ساز نخواهد بود. اما اگر 19 نتیجه صفر منتشر نشود (تاثیر کشوی پرونده ها) و یک نتیجه کاذب منتشر شود، خوانندگان به صورت منطقی چنین تصور می‌کنند که نتایج آن یک مقاله منتشر شده نمونه معرف تمامی مطالعات است و صحت دارد. سوگیری انتشار بر علیه نتیجه صفر منجر به تخریب کیفیت کلی مقالات منتشر شده کلی می شود.

با این حال فرض بر آن است که علم از قابلیت اصلاح خود و ذهنیت "اطمینان کن، اما بررسی نیز لازم است" برخوردار است. تکرار نتایج توسط سایر پژوهشگران منجر به شناسایی نتایج مثبت کاذب می‌شود که ماحصل آن رسیدن به نتیجه‌گیری‌های قوی‌تر است. اما این فرایند طولانی است. افزون بر این شواهدی وجود دارد که نشان می دهند اغلب مطالعات علمی هرگز تکرار نمی‌شوند و بدتر از آن اینکه نتایج بد به مدت طولانی در آگاهی جمعی جامعه علمی باقی می‌مانند. ذهنیت پژوهش یا تجلیل در حوزه آکادمیک همراه با سوگیری انتشار بر علیه نتایج صفر بدین معنی است که جامعه علمی همواره تاثیر و کمیت را بر تکرارپذیری و کیفیت ترجیح می‌دهد. دانشمندان معدودی ترجیح می‌دهد بخش قابل توجهی از زمان و منابع خود را برای تکرار نتایج دیگران صرف کنند.

پیشنهادات ساده ما به جلوگیری از تأثیرات منفی سوگیری انتشار بر نتایج صفر و باطل کمک بسزایی می‌کنند: وقتی یک مقاله می‌نویسید و بر نتایج مثبتی که از نظر شما مهم هستند تأکید می‌کنید، لطفا فراموش نکنید که نتایج منفی یا صفر نیز مسیر خود را پیدا می‌کنند. در مورد متغیرهایی که بررسی شده اند اما دارای تأثیر مطلوب نبوده اند در قالب چند جمله توضیح دهید. نمودار داده‌هایی را که نشان دهنده تأثیر معنی دار نیستند ارائه دهید- حداقل برای مقایسه با نمودار داده‌هایی که نشان‌دهنده تأثیر مطلوب هستند. در مورد بن بست هایی فکر کنید که در روند تلاش خود برای حل مشکلات با آنها مواجه شده‌اید و در مورد آنها به دیگران هشدار دهید. نتایج صفر و باطل را به عنوان یک کشف علمی مهم و معتبر تلقی کرده و به نتایج مثبت مقاله خود اضافه کنید.

داوران و ویراستاران هرگز توصیه نکرده اند که نتایج باطل و صفر باید صرفاً به این دلیل که صفر و باطل هستند از مقاله حذف شوند. اگرچه اغلب آنها نتایج مثبت را مهم‌تر و معنی‌دار تر تلقی می‌کنند، اما به صورت خودکار نتایج صفر و باطل را غیر مهم نمی‌دانند. توجه داشته باشید که اگر یک بند از هر مقاله به نتایج صفر و باطل که در هر مطالعه علمی مشاهده می‌شود اختصاص یابد از اسراف و هدر رفتن تلاش و زحمات پژوهشگران جلوگیری می‌شود.

جمع بندی

سردبیرهای مجلات همواره در میان هر مقاله‌ای که به مجله آنها ارسال شده است به بررسی چهار موضوع می‌پردازند: دامنه یا حوزه، کیفیت، بداعت و اهمیت. قبل از ارسال مقاله خود برای انتشار، شخصاً بر اساس چهار طبقه فوق مقاله خود را ارزیابی کنید.

با توجه به اینکه هدف آکادمی ابن سینا مربوط به پذیرش مقاله شما به طور قطع می باشد، توصیه ما این است که مقاله خود را طوری بنویسید که ارزیابی آن در حین مطالعه هم برای خواننده و هم برای داور آسان باشد. در رابطه با حوزه مطالعه خود، موضوعات جدید و ارتباط آن با مطالب منتشر شده قبلی و دلایل اهمیت و معنی داری آن توضیح دهید. لازم است کیفیت نگارش مقاله شما به قدر کافی بالا باشد تا خواننده به نحو صحیحی کیفیت علمی شما را قضاوت نماید.

جهت دریافت مشاوره رایگان در ارتباط با پذیرش مقاله خود با آکادمی ابن سینا در ارتباط باشید.